Onderzoeksrapport Huis voor Klokkenluiders: werknemer wees terecht op maatschappelijke misstand rond omgang met overheidsgeld
Een werknemer bij een overheidsinstelling, die vermoedde dat er niet rechtmatig werd omgegaan met overheidsgeld, heeft terecht gewezen op een maatschappelijke misstand. Dat concludeert het Huis voor Klokkenluiders in een vandaag verschenen rapport. Volgens het Huis heeft de misstand kunnen ontstaan door een organisatiecultuur waarin te weinig aandacht was voor integere omgang met overheidsgeld.
Meldingen en intern onderzoek
De vermoede misstand doet zich voor tussen 2010 en 2016. Tijdens zijn werk constateert de werknemer een aantal situaties waarvan hij vermoedt dat collega’s en leidinggevenden in strijd handelen met wettelijke voorschriften, door niet rechtmatig om te gaan met overheidsgeld. Het gaat om gevallen van onjuist declaratiegedrag en van oneigenlijk gebruik van transportmiddelen van de werkgever. Nadat de werknemer zijn vermoedens intern meldt, stelt de werkgever een commissie in die de melding onderzoekt. Deze commissie komt tot de conclusie dat er geen sprake is van concrete vermoedens van een misstand. Een aanvullend intern onderzoek naar één van de gemelde situaties leidt tot dezelfde conclusie. De werknemer is het hier niet mee eens en verzoekt het Huis voor Klokkenluiders om onderzoek naar de vermoede misstand te doen.
Onderzoek naar vier situaties
Het Huis voor Klokkenluiders doet onderzoek naar vier specifieke situaties. In twee van de vier situaties oordeelt het Huis dat een wettelijk voorschrift wordt geschonden, doordat op niet rechtmatige wijze is omgegaan met overheidsgeld. In de eerste situatie gaat het om onterecht gedeclareerde reiskosten voor het bijwonen/volgen van meerdaagse cursussen op een externe cursuslocatie.
Omdat werknemers op andere vestigingen van de werkgever in de buurt van de cursuslocatie kunnen overnachten, mogen zij geen hotelkosten declareren. Een aantal werknemers overnacht echter toch in een hotel en declareert daarbij reiskosten naar en van de cursuslocatie om zo de hotelovernachtingen te bekostigen. Het gaat om minimaal 17 werknemers die op deze wijze onjuist declareren. De betreffende werknemers vullen de declaraties niet naar waarheid in en handelen hiermee in strijd met de interne regelgeving. Twee leidinggevenden zijn bekend met deze situatie en geven een akkoord voor de onjuiste declaraties. Hierbij wordt niet op rechtmatige wijze met overheidsgeld omgegaan.
De tweede situatie betreft het oneigenlijk gebruik van een vliegtuig van de werkgever. Werknemers willen een teambuildingsbijeenkomst houden op een locatie in Italië. Een teambuildingsbijeenkomst is echter geen doeleinde waarvoor een vliegtuig van de werkgever gebruikt mag worden. De leidinggevende stelt daarom voor om de vlucht voor de teambuilding te combineren met een trainingsvlucht. Dit voorstel van de leidinggevende wordt in het MT besproken en er wordt toestemming voor gegeven. Uit het onderzoek blijkt dat niet het doel training centraal staat bij de vlucht maar het afzetten en ophalen van de collega’s ten behoeve van teambuilding in het vakantiehuis van een van de werknemers. De kosten van het vliegen naar de locatie in Italië, de catering onderweg en de verblijfskosten van de deelnemers ter plaatse (appartement en huurauto) staan niet in verhouding tot het voor teambuilding beschikbare budget. Ook hier is sprake van overtreding van interne regelgeving en wordt op niet rechtmatige wijze met overheidsgeld omgegaan.
Over de twee andere situaties oordeelt het Huis dat niet kan worden vastgesteld dat er op onrechtmatige wijze met overheidsgeld is omgegaan. De eerste situatie heeft betrekking op vermeend privégebruik van huurauto’s en een andere situatie zou eveneens betrekking hebben gehad op oneigenlijk gebruik van een vliegtuig van de werkgever. Tijdens het onderzoek heeft het Huis echter geen concrete aanwijzingen gevonden dat deze twee situaties daadwerkelijk op de door de melder geschetste wijze hebben plaatsgevonden.
Maatschappelijke misstand
In de twee situaties waarin het Huis concludeert dat op onrechtmatige wijze met overheidsgeld is omgegaan, zijn meerdere werknemers betrokken. Bovendien gebeurt alles met medeweten en toestemming vanuit de leiding. De werknemers worden hierdoor gefaciliteerd om in strijd met interne regelgeving te handelen. De kosten komen voor rekening van de betreffende werkgever, een overheidsorganisatie. De twee situaties in samenhang bekeken, wijzen op een organisatiecultuur waarin dergelijk gedrag wordt getolereerd door leidinggevenden en waarin te weinig aandacht wordt geschonken aan integer handelen met overheidsgeld. Het Huis concludeert in het onderzoek dan ook dat er sprake was van een misstand waarbij het maatschappelijk belang in het geding was.
Maatregelen
Uit het onderzoek blijkt volgens het Huis voor Klokkenluiders dat de werkgever na het interne onderzoek voldoende maatregelen heeft getroffen om te voorkomen dat de genoemde situaties zich zullen herhalen. Naast personele maatregelen waarbij werknemers op hun gedrag zijn aangesproken, is door de werkgever onder andere een cultuurprogramma opgestart waarin de nadruk ligt op integriteit en regelgeving. Het opgestarte cultuurprogramma loopt momenteel nog steeds.
Intern onderzoek van de werkgever
Het Huis heeft ook enkele aspecten van de procedure van het interne onderzoek van de werkgever onderzocht. Het Huis oordeelt dat de werkgever niet altijd juist heeft gehandeld. Uit het onderzoek van het Huis blijkt dat de werkgever in de procedure wel uitgaat van de juiste regelgeving, maar deze regelgeving in de praktijk niet altijd op de juiste wijze toepast. Zo neemt de werkgever zonder geldige reden persoonlijke informatie van werknemer op in het rapport van het interne onderzoek naar de vermoedens van misstanden. Daarbij krijgt werknemer niet de gelegenheid om het rapport in te zien om te controleren of het wat er over hem in het rapport staat juist is. De werkgever maakt dit rapport, zonder de persoonlijke informatie volledig te verwijderen, openbaar. De werkgever gaat door deze werkwijze onzorgvuldig om met de identiteit van werknemer. Ook informeert de werkgever de werknemer niet tijdig en volledig over de resultaten van het interne onderzoek
Anonimiteit
Het Huis voor Klokkenluiders noemt geen namen van werknemer en werkgever. Zelfs niet als anderen (betrokkenen zelf of media) wel namen noemen of dat eerder al deden. Door de garantie van anonimiteit kunnen werknemers, werkgevers en getuigen zich altijd vrij voelen om hun informatie vertrouwelijk te delen met het Huis voor Klokkenluiders.