Verdubbeling vermoede misstanden in twee jaar tijd
In 2024 namen 467 mensen, die een misstand op het werk vermoedden, contact op met het Huis voor Klokkenluiders voor advies. Dat is een verdubbeling in twee jaar tijd, van gemiddeld 20 naar 40 adviesverzoeken per maand. De toename komt deels door de inwerkingtreding van de subsidieregeling voor gratis rechtsbijstand voor klokkenluiders. Dit blijkt uit het jaarverslag 2024 van het Huis voor Klokkenluiders.
Type misstanden
De vermoede misstanden waarover mensen het Huis voor Klokkenluiders (het Huis) benaderden, gingen vooral over sociale onveiligheid op de werkvloer. Intimidatie en machtsmisbruik door leidinggevenden werden het meest genoemd, maar de vermoedens gaan ook over racisme en discriminatie, pesten en sociale isolatie. Andere misstandvermoedens hadden betrekking op fraude, aanbestedingen, veiligheid van materialen, naleving van voorschriften, omgang met persoonsgegevens, academische vrijheid of over de kwaliteit van zorg of publieke dienstverlening.
81 klokkenluiderszaken in behandeling
Niet alle integriteitsschendingen zijn misstanden, zoals bedoeld in de Wet bescherming klokkenluiders (Wbk). Daarvoor moet de misstand het maatschappelijk belang raken of over een EU-inbreuk gaan. Individuele kwesties of eenmalige incidenten vallen bijvoorbeeld buiten de definitie van een maatschappelijke misstand. In 2024 had het Huis 81 advieszaken in behandeling, die door het Huis zijn beoordeeld als vermoede misstand (klokkenluiderszaken). Het merendeel van deze melders ervaart benadeling na het doen van een melding. Vaak gaat het om pestgedrag, sociale isolatie, intimidatie, beëindiging van het dienstverband of zelfs bedreiging.
Juridische bijstand via het Huis
Naast het geven van onafhankelijk en vertrouwelijk advies, kunnen de adviseurs van het Huis sinds februari 2024 melders, die benadeling ervaren, doorverwijzen naar de Raad voor Rechtsbijstand om in aanmerking te komen voor kosteloze rechtsbijstand of mediation. Hiervoor geldt geen vermogens- of inkomenstoets. Wel moet, na een eerste beoordeling, door het Huis zijn vastgesteld dat er sprake is van een vermoede misstand die maatschappelijk van belang kan zijn. In 2024 heeft het Huis 19 mensen doorverwezen naar de Raad.
Externe meldpunten
In hun meldregelingen blijken veel organisaties het Huis nog als enig extern meldpunt te vermelden. Met de invoering van de Wbk twee jaar geleden, zijn er echter negen autoriteiten aangewezen als extern meldpunt. Elk met expertise op hun eigen terrein, zoals de ACM, de IGJ of NVWA. Het is belangrijk dat een melder bij de juiste instantie komt om een melding te kunnen laten oppakken of onderzoeken.
De negen betrokken autoriteiten sloten op initiatief van het Huis in 2024 een samenwerkingsprotocol. Het doel van de samenwerking is om meldingen op een eenduidige manier op te volgen en melders zo nodig snel naar de juiste instantie te kunnen doorverwijzen. Melders mogen geen spoorzoekers worden. Het Huis heeft binnen dit netwerk van autoriteiten een coördinerende, informerende en rapporterende rol. In 2024 heeft het Huis voor het eerst namens alle autoriteiten 85 meldingen over mogelijke inbreuken op EU-wetgeving gerapporteerd via de minister van Binnenlandse Zaken aan de Europese Commissie.
Handhaving
Op de valreep van 2024 bevestigde de minister van Binnenlandse Zaken tijdens een commissiedebat Klokkenluiders in de Kamer dat het Huis handhavende bevoegdheden krijgt met betrekking tot verplichtingen uit de Wbk voor werkgevers, waaronder het hebben van een meldregeling en het verbod op benadeling van melders. Het Huis verwacht spoedig met de voorbereidingen te starten.